طالبان در فاصله سالهای ۱۳۷۳ ـ ۱۳۸۰ ش (۱۹۹۴ ـ ۲۰۰۲ م) از جنوب افغانستان ظهور نمودند. آنان گروهی با انگیزه، از طلاب علوم دینی بودند که از افزایش ناامنی در سراسر افغانستان توسط دسته‌های مسلح به نام مجاهد پس از فروپاشی حکومت نجیب در سال ۱۳۷۰ به ستوه آمده بودند. این دسته‌های مسلح به مدت سه سال در حالی در جاده‌ها به دزدی و اخاذی می‌پرداختند که سران مجاهدین در پایتخت بر سر قدرت به شدت می‌جنگیدند.

در این شرایط که اوضاع مرزی تحت نظارت سازمان اطلاعات ارتش پاکستان (ISI) قرار داشت،[۱] خبرگزاریها از عملیات پر سر و صدای تصرف یک شهر مرزی در جنوب قندهار و یک پایگاه مملو از اسلحه توسط گروه ناشناختة طالبان در ۱۳۷۳ ش (۱۲ اکتبر ۱۹۹۴ م) خبر دادند.

این گروه از قبیلة پشتونِ دُرّانی با سابقة حکومت ۲۵۰ ساله در افغانستان و خواستار بازگشت «ظاهر» شاه سابق بودند. رهبر آنان ملا عمر، یکی از مجاهدین سابق، بود[۲] و فرماندهان محلی، پاکستان را در ظهورشان دخیل می‌دانستند.[۳] یک هفته بعد، در بیستم اکتبر، هیأتی از کارشناسان امور عمرانی و سفرای خارجی به سرپرستی بابر، وزیر خارجه وقت پاکستان ـ که خود یک پشتون بود ـ در سفری به جنوب افغانستان، امکان برقراری بزرگراهی از کویته به هرات را بررسی می‌کردند. بابر قبلاً رایزنیهایی با مقامات محلی انجام داده بود.[۴] این هیأت در خارج از قندهار توسط مجاهدین محلی و در اعتراض به حمایت پاکستان از گروه طالبان گروگان گرفته شد. از طرفی ملاقاتی در ۲۸ اکتبر بین رئیس جمهور ترکمنستان و والی هرات با بوتو، نخست وزیر وقت پاکستان، در عشق آباد صورت گرفته و قرار بود در یک سفر آزمایشی، کاروانی تجاری شامل سی کامیون از پاکستان به عشق آباد رود. در ۲۹ اکتبر این کاروان نیز همراه دو فرمانده طالبان و یک افسر ISI به گروگان مجاهدین در آمد.[۵] طالبان به درخواست پاکستان در یک حملة برق آسا گروگانگیران را فراری ‌دادند و عصر همان روز قندهار را به تصرف در‌ آوردند.[۶]

از آن پس طالبان به شهرت رسیدند و توانستند با برقراری عوارض بر کامیونها امنیت جنوب را تأمین کنند. پیشرویهای سریع آنان در شرق به «چهار آسیا» و دروازهای کابل و در غرب به «فراه»، همراه با خرید فرماندهان محلی، نظم و امنیت را به این مناطق برگرداند. گروه کوچک آنان در این زمان به صورت یک جنبش قدرتمند و پرتحرک و سریع در آمده بود و تعجب همگان را بر می‌انگیخت.

سخت‌ گیریهای معروف آنان پس از تصرف «هرات» در سال ۱۹۹۵ م نیز توجه همه را به خود جلب کرد. هنگامی که آنان در سال ۱۹۹۶ م جلال آباد را در شرق افغانستان فتح و کابل را محاصره می‌کردند، سران مجاهدین همچنان به درگیریهای خود در اطراف پایتخت (کابل) و دسته بندیهای تاکتیکی بر سر تصرف شهرها ادامه می‌دادند؛ در حالی که امنیت و نظم در قلمرو جنبش طالبان برقرار بود، پس از چند محاصره، نیروهای احمد شاه مسعود کابل را تخلیه کردند و بلافاصله شهر به تصرف طالبان در آمد. پس از سقوط این چهارمین شهر بزرگ افغانستان، مجاهدان در مقابل طالبان یک اتحاد تاکتیکی به نام «جبهه متحد»[7] به وجود آوردند.

طالبان که حاکمیت بر تمام کشور را جست و جو می‌کردند،‌ با استفاده از اختلافات داخلی سران مجاهدین در سال ۱۹۹۸ م شمال و اندکی بعد مرکز افغانستان را هم تصرف کردند و دست به کشتارهای وسیع مردم در این مناطق زدند.[۸] تحریمهای اقتصادی جامعه بین المللی در واکنش به اعمال طالبان آنان را به انزوا برد. وقتی دو روز قبل از حادثة یازدهم سپتامبر آمریکا (بیست شهریور ۲۰۰۱)، احمد شاه مسعود کشته شد، ائتلاف ضد تروریسم به رهبری آمریکا با بمبارانهای سنگین و پشتیبانی جبهه متحد، طالبان را از صحنة سیاسی افغانستان به زیر آورد.

پی نوشت ها

۱٫ افغانستان طالبان و سیاستهای جهانی، میلی،‌ ویلیام، ترجمه عبدالغفار محقق، ص ۶۸٫

۲٫ افغانستان روحانی مارکس مجاهد، ماگنوس، رالف و دیگران، ترجمة قاسم ملکی، ص ۲۵۸ و طالبان اسلام نفت و بازی بزرگ جدید، رشید، احمد، ترجمه اسدالله شفایی و دیگران، ص ۵۱ و ۵۲ و افغانستان طالبان و سیاستهای جهانی، همان، ص ۶۸٫

۳٫ و ۴٫ طالبان اسلام نفت و بازی بزرگ جدید، همان، صص ۵۳ ـ ۵۶٫

۵٫ همان، صص ۵۳ ـ ۵۶٫

۶٫ طالبان جنگ مذهب و نظام جدید در افغانستان، مارسدن، پیتر، ترجمه کاظم فیروزمند، صص ۷۶ و ۷۷٫

۷٫ افغانستان روحانی مارکس مجاهد، همان،‌صص ۲۶۶ و ۲۶۷٫

۸٫ طالبان اسلام نفت و بازی بزرگ جدید، همان، صص ۹۹ ـ